Người ta vẫn nói có duyên thì sẽ gặp. Thật may mắn vì tôi được cô bạn người Pháp mời tới thăm và sống hai ngày ở thị trấn yêu thích của cô ấy- Bayonne- tại căn hộ mà cô sống cùng bạn trai. Đó là một căn hộ tầng áp mái của một khu nhà 5 tầng đậm chất kiến trúc địa phương, nằm ngay trung tâm gần nhà thờ Saint- Andre.

Thị trấn Bayonne

Người ta vẫn nói có duyên thì sẽ gặp. Thật may mắn vì tôi được cô bạn người Pháp mời tới thăm và sống hai ngày ở thị trấn yêu thích của cô ấy- Bayonne- tại căn hộ mà cô sống cùng bạn trai. Đó là một căn hộ tầng áp mái của một khu nhà 5 tầng đậm chất kiến trúc địa phương, nằm ngay trung tâm gần nhà thờ Saint- Andre. Đây là công trình mang phong cách Gothic truyền thống. Vẫn là lối kiến trúc tôn giáo quen thuộc Châu Âu, không gian giữa của nhà thờ là dàn hợp xướng nắm phía dưới dàn mái kính lộng lẫy, bao quanh là những bức tranh tường, tranh kính phong cách phục hưng đầy tinh tế, các thức cột, tường, trần… với tỷ lệ hoàn hảo. Phía không gian bên trong là sân giữa của nhà thờ, nơi thường xuyên diễn ra các hội chợ, triển lãm cho người dân bán các sản phẩm thủ công vào những dịp cuối tuần.

Lại thêm những cảm nhận mới cho những nơi mà tôi đi qua. Đây là một thị trấn nhỏ xinh đậm tính truyền thống bên con sông Nive hiền hòa. Cả khu phố cổ/ancient nằm gọn trong vòng thành cổ/ citadel. Sự truyền thống đã được bắt đầu ngay từ cái nhìn đầu tiên. Bước chân tới thị trấn thì đầu tiên là khu ancient hiện ra với những con phố nhỏ xinh đẹp bên trong những bức tường thành đá có niên đại cổ xưa, kéo dài mãi dẫn dắt tầm nhìn thăm ngắm của du khách một cách đầy thú vị. Thị trấn Bayonne chia làm hai phần, Grand Bayonne với các hàng quán và nhà thờ của thị trấn, và Petit Bayonne tràn đầy sự trẻ trung, quyến rũ nằm bên bờ phải của sông Nive. Về cơ bản, Bayonne hiền hòa và giữ được nét truyền thống nguyên vẹn. Kiến trúc công trình mang phong cách xứ Basque đặc trưng. Các chi tiết gỗ mầu sắc khác nhau theo dạng mắt cáo ở mặt tiền, vừa là trang trí vừa là một phần lộ kết cấu gỗ chịu lực chống đỡ toàn bộ cho ngôi nhà. Nhờ thế, các ngôi nhà dù có hình thức rất đồng điệu mà vẫn sinh động với nhiều màu sắc khác biệt, đó cũng chính là điểm nhấn trang trí nhà ở đô thị rất đặc trưng cho toàn khu vực xứ Basque này.

Tôi khá may mắn vì tới Bayonne dịp cuối tuần nên được tham dự phiên chợ địa phương, rất nhiều nông sản địa phương tươi ngon và giá thành rẻ được bày bán tại đây. Cả khu chợ hiện lên đầy màu sắc bên con sông Nive một cách sống động. Sông Nive có vị trí rất quan trọng trong đời sống của người dân Bayonne. Những ngôi nhà cổ bám dọc theo con sông, đến nay đều là những vị trí đắc địa, trở thành khu vực thương mại, những quán hàng nhỏ xinh trải dọc con phố, từ rượu vang, đồ gia dụng hay những tiệm kẹo chocolat ngọt ngào… Chocolate là một trong những sản vật đặc trưng truyền thống mà người Bayonne luôn tự hào, cũng giống như rượu vin đối với người Bordeaux vây. Nổi tiếng nhất là Lễ hội Bayonne vào tháng Tám. Lễ hội Festayre, người tham dự trong trang phục màu trắng và khăn quàng đỏ, họ sẽ hát các bài hát, các điệu nhảy và trò chơi truyền thống, như pelota xứ Basque cùng các hoạt động gây nhiều tranh cãi hơn như đấu bò hoặc đua bò. Tuy vậy hàng năm đây vẫn là một trong các lễ hội thu hút được nhiều khách du lịch nhất nước Pháp.

Quảng trường trung tâm của thị trấn với các công trình xung quanh như nhà hát, tòa thị chính… cũng nhẹ nhàng soi bóng xuống dòng sông.

Thị trấn Biarritz

Tiếp theo chúng tôi di chuyển tới thị trấn biển Biarritz cách Bayonne chừng 15 phút ô tô. Biarritz được mệnh danh là thủ đô lướt sóng của thế giới. La Côte des Basques là bãi biển thu hút cả châu Âu đến đây với môn thể thao này từ những năm 1950. Chúng tôi được mời tới dự một buổi tiệc sinh nhật nho nhỏ trên một mỏm đồi để đón mặt trời lặn xuống biển lúc hoàng hôn. Khác ở Việt Nam, ta chỉ ngắm được mặt trời mọc lúc bình minh trên biển. Mỗi trải nghiệm đều có sự quyến rũ khác nhau. Nhưng cảm nhận khi chứng kiến mặt trời chói lọi, to lớn dần lặn xuống biển để lại những vệt sáng ấm áp, lặng lẽ rồi từ từ biến, mất thật khó quên. Đô thị nơi đây vừa hoang dã với các bãi đá dài ven bờ biển, mà vẫn có sự ngăn nắp, chỉn chu. Điều tôi nhận thấy tại thành phố biển này quả rất rõ ràng, thiên nhiên và những thứ con người tạo ra hòa vào nhau đẹp đẽ. Dù đã biết nhưng phải thốt lên: công tác quy hoạch, việc chấp hành quy chế đô thị của nước bạn quá tuyệt vời, ngăn nắp quy củ và chuẩn mực. Những bãi biển tuyệt đẹp trong vắt luôn kín người. Chỉ cần một chiếc khăn và chút đồ ăn nhẹ, bạn có thể thưởng thức trọn ngày để phơi nắng trên bãi biển và nghe tiếng sóng rì rào. Tại đây mọi hình thức kinh doanh phải thụt vào 20m so với vạch nước biển. Vì vậy mà bờ biển là sở hữu của toàn dân. Đây là một thực trạng nhức nhối tại Việt Nam khi mà, phần lớn các quy hoạch, cụ thể là quy hoạch không gian “mặt tiền” biển vẫn được thực hiện dựa trên tư duy quy hoạch đô thị chứ không dựa trên các nguyên tắc quy hoạch không gian điểm đến du lịch biển. Theo đó các không gian hướng biển bị phân lô và tư nhân hóa, một loạt các công trình dịch vụ du lịch (khách sạn, nhà hàng, cửa hàng mua sắm…) sẽ tập trung dọc trục giao thông chạy song song đường bờ biển. Điều đó dẫn đến không còn không gian công cộng hoặc không gian dành cho cuộc sống cộng đồng, giảm sức hấp dẫn của du lịch đô thị biển.

Sự trải nghiệm chỉ có thể trọn vẹn khi ta được sống trong nó, thở cùng nó. Cô bạn cùng bạn trai của cô ấy đã rất lịch thiệp khi mời chúng tôi dùng bữa tối tại một nhà hàng bên sông đầy lãng mạn, dưới ánh sáng ấm áp lung linh và những món ăn ngon được cô ấy khéo léo lựa chọn cho chúng tôi. Nhưng có lẽ bữa ăn đáng nhớ nhất là bữa ăn mà tôi được tham dự tại một lễ hội nho nhỏ của làng chài với những người dân địa phương Biarritz. Nó khiến tôi nhớ tới lễ hội “bia và thời kỳ bao cấp” mà tôi đã tham dự ở Hoàng Thành Thăng Long. Người bán sẽ phục những món ăn đặc trưng và người mua xếp hàng đến lượt của mình rồi mang đồ ăn về bàn, thưởng thức chúng với một chút bia trong âm nhạc và không khí lễ hội. Chúng tôi đã dùng bữa bằng những món ăn địa phương rất dung dị mà thật ngon miệng, chả hạn là món cá Sacdin tươi rói nướng than hồng. Món ăn dù rất đơn giản nhưng nó đem lại được trọn hương vị của biển khơi.

Bayonne và Biarritz là những đô thị truyền thống theo dạng bám theo các dải sông, ven hồ và ven biển rất đặc trưng của nước Pháp với cảnh quan ngoạn mục. Chúng mang trong mình những di sản vật chất lẫn di sản kí ức đầy tráng lệ nhưng hết sức gần gũi bình dị.

Mỗi hành trình, mỗi chuyến đi là những trải nghiệm thật đẹp. Có những vẻ đẹp thật hùng tráng choáng ngợp. Nhưng có những vẻ đẹp thật dung dị mà choáng ngợp không kém. Đó là những gì tôi cảm nhận được tại vùng đất phía tây Nam nước Pháp này.

ThS.KTS Nguyễn Kim Anh

Viện Kiến trúc – Hội Kiến trúc sư Việt Nam